شاید بتوان گفت که مزاج شناسی مهمترین بخش در فهم طب سنتی ایران و همچنین طب اسلامی است. برای اینکه به اهمیت این موضوع آشنا شوید مطالب زیر را حتماً بخوانید.
۱- مزاج گرم و خشک (صفرا)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد لاغر اندام هستند. رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی می زند.
پوستی گرم و خشک دارند. گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند. عطش زیاد و دهانی خشک دارند. بهترین فصل برای ایشان فصل زمستان است. کم خواب هستند. تمایل به خوردن ترشی ها مثل لواشک و سرکه و هم چنین غذاهای سرد مثل خیار و کاهو دارند و به خوردن خوراکی های شیرین کمتر تمایل نشان می دهند.
ب ـ خصوصیات روانی: زود عصبانی شده و زود هم آرام می شوند. افرادی پر جنب و جوش، پر انرژی، باهوش و پر حرف هستند.
۲- مزاج گرم و تر (دم)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد درشت اندام بوده، دارای پوستی سرخ و سفید و مو های پر پشت هستند.نبض پر و قوی دارند. خواب خوبی دارند گرچه تحمل بی خوابی هم برایشان راحت است. این افراد نه تحمل گرمای زیاد دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در کل تحمل سرمابرایشان راحت تر است. علاقه به شیرینی و ترشی دارند و تقریبا همه نوع غذا را می خورند. پوست بدن ایشان گرم، مرطوب و نرم است.
ب ـ خصوصیات روانی: انسان هایی شجاع و جسور بوده، معمولا پیشرو و رهبر گروه می باشند. بطور معمول انسان های آرامی هستند ولی شعی کنید از ظرفیت آن ها سو استفاده نکنید چرا که هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.
۳) مزاج سرد و تر (بلغم)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد چاق و پر چربی هستند. پوست سفید و موهای کم پشت دارند. تشنه نمی شوند و دهان مرطوبی دارند. خواب زیادی دارند. تمایل به مصرف گرمی ها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردی ها از جمله ترشی از خود نشان نمی دهند. فصل زمستان فصل بدی برایشان می باشد.
ب ـ خصوصیات روانی: این افراد کم انرژی و کند هستند. معمولا صبور و آرام هستند و کمتر عصبانی می شوند.
۴) مزاج سرد و خشک (سودا)
الف ـ خصوصیات جسمی: این افراد اندامی لاغر دارند. خواب این افراد کم بوده و بینی خشکی دارند. به شیرینی و گرمی ها نسبت به سردی ها تمایل بیشتری دارند. بیشتر تمایل به هوای گرم دارند و در فصل بهار راحت ترند. فصل پائیز برای ایشان فصل نامطلوبی است.
ب ـ خصوصیات روانی: سوداوی مزاجان افرادی دقیق،منظم،دور اندیش و محاسبه گر هستند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
صفرا ترشحات کبد است که رنگ آن زرد که جزء آتش بوده گرم و خشک است و گرما ی زیاد تولید می کند.
بیماری صفرا:
کسانی که صفرا زیاد تولید می کنند .سردرد- شقیقه نبض می زند –زردی سفیدی چشم – سیاهی رفتن چشم –سرگیجه – طعم دهانشان تلخ شده – ترش کردن گلو ، وقتی صفرا داخل معده بیاید – تشنگی – سوزش جگر زیر دنده راست آنها خیلی گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لبهای آنها دچار خشکی بوده – پوست سرشان ترک خورده و می سوزد و بعنوان شوره و حتی ریشه مژه ودورپلک سوخته و پوسته پوسته می شود – پوست زبر – رنگ ادرار زرد تیره – ابرو می ریزد – علاقه زیاد به آب یخ و یخ – تند خو بهانه گیر – موها تک تک می ریزد – دیدن خواب هولناک افتادن از بلندی –جنگ و ستیز
علت:
غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می کند.
غذاهای مضر برای صفرا مزاج ها:
پرخوری – بعد از غذای مختصر دوباره غذا خوردن – آش رشته – ماکارونی سیر (مطلقا ً نخورید مزاج کبد گرم و تر است و سیر تبدیل به آتش شده و بیمار حالش بد می شود )- شیرینی
درمان:
انار وشاتوت بهترین دارو است . زرشک – تمشک – زرد آلو – هلو – خیار – کاهو – هویج – روغن زیتون – کنجد – سیب – گلابی – سوپ جو – کدو خورشتی – خوراک قارچ – کدو حلوایی – اسفناج – گشنیز – نخود فرنگی – عدس – ماش – جو دو سر - لیمو عمانی
سوداوی:
سودا سرد وخشک از جنس خاک و رسوب خون است و PH=6 است و طحال تولید می شود وطحال را فعال می کند .PH خون باید بالای 7 باشد و اگر به 7 برسد به حالت اغماء و غش می رود.اگر سودا زیاد شود طعم دهان شور می شود –بوی عفونت دهان – کابوس می بیند و دچار افسردگی و خستگی می شود- خود خوری – فکر زیاد بدون آنکه بداند – لاغری – بی نشاطی –یبوست شدید هفته ای یکبار – مدفوع قیری وسیاه – سوزش هنگام دفع ادرار- ادرار تیره خاکستری می شود- حالت تهوع – حس تاریکی چشم و شب کوری – تیرگی رنگ پوست وصورت – سوزش معده –خارش زیاد بدن وترک خوردن پوست – قلنج معده
علت:
غذاهای مانده وبیا ت وشور ونمک سود ، سودا را زیاد می کند.
غذای مضر برای سوداوی مزاج ها
عدس – نوشابه با غذا – ماهی دودی – غذای مانده و بیات – نمک سود – خیارشور – گوشت پیر (رنگ قرمز تیره ) –پنیر نباید بخورند.
درمان:
خوردن غذای گرم و تر - ملین – سوپ جو (با پاچه گوسفند – کمی زنجبیل – زعفران ) بعد از سلامتی عسل وقدومه شیرازی مرتب استفاده کنید – توت - با آب گرم طهارت کند – انجیر- خرما – کشمش – هل – دارچین – زیره – زعفران
بلغمی:
بدن علیه خودش انقلاب می کند و رماتیسم مفصلی می آورد. مثل کشک و آب یا سفیده تخم مرغ است و مربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی است. از جنس آب و سرد و تر است و کسانی که سردی زیاد بخورند (ماست ترش) بلغم فعال می شود. و زیر چشم پف کرده – مزه دهانشان ترش می شود – پوست شل و ول و سفید و آبکی می شود – پوست مقطعی سفید می شود (برص) و موها زود سفید می شود - *****لک قهوه ای در سفیدی چشم و سردی دست و پا و پا درد و زانو درد – لرزش دست و پا (پارکینسون) دیر هضم شدن غذا – درد معده – تنگی نفس موقع خوردن غذا – قلنج می کنند و دوست دارند ماساژ بدهند –درد کمر و بین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن – کسل و خواب آلود – جاری شدن آب از دهان در خواب – دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می شوند – رقیق بودن آب بینی – ترشح بینی – سرفه زیاد- فراموشی –دفع ادرار زیاد همراه با فشار ضعف مثانه.
علت:
غذاهای لبنیات و ترشی و سرکه بلغم را زیاد می کند.
غذاهای مضر برای بلغمی مزاج ها:
لبنیات – ترشی – لیته – شور – سیب زمینی – عدس – قارچ – گوشت گاو و گوساله – گوشت سفید (برای رماتیسمی ها بد بوده و درد را زیاد می کند) – چای – قهوه – نسکافه – میوه ترش و کال – نارنگی –کیوی –گرمک (سرد است) خیار پوست کنده – لیمو شیرین – سوپ جو با زنجبیل
درمان:
گوشت (شتر – گوسفند – کبوتر – سار – گنجشک ) – ادویه جات ( هل – دارچین – زنجبیل – زیره – زعفران – زنیا – سرنجان – خولنجان – سیر – موسیر – خردل ) – سبزیجات ( کرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه ) – کلم – مارچوبه – هویج – کدو حلوایی – لیمو ترش – گندم – نخود – گردو هندی – قدومه شیرازی
دموی:
از جنس هوا و گرم و تراست و برای رساندن غذا و اکسیژن به سلولها است و اگر زیاد شود مزه دهان شیرین می شود – سرسنگین شده – چرت زدن – کم حواس – کش آمدن آب دهان – زبان قرمز می شود مثل آنکه رب انار یا زرشک خورده باشد و بدن دچار خارش و دمل و جوش ریز بیشتر در گردن بین کتف شده از لثه خون می آید و مضطرب می شود.
علت:
پر خوری و خوردن بیش از حد، خون را زیاد می کند.
غذای مضر برای دموی مزاج ها:
پرخوری – بادنجان – غذای نشاسته ای – آب یخ – شیرینی – غذای ممنوعه
درمان:
ناشتا ( خاکشیر –بالهنگ – تخم ریحان – تخم مل – قدومه شیرازی – بالنگو- اسفرزه ) یکی از اینها را در آب بریزید، حجمش زیاد می شود و بخورید. حرکات دودی روده را زیاد کرده و روده به راحتی کار می کند.
